XXIII Doroczna Konferencja Audytingu – podsumowanie

Po raz kolejny Doroczna Konferencja Audytingu została przeprowadzona w formule online, dającej możliwość udziału szerokiej grupie odbiorców (opinie na temat preferowanej przez uczestników formuły konferencji zebrano w ankiecie). Dzięki zaplanowaniu konferencji na dwa dni możliwe było poruszenie wielu aspektów nie tylko powiązanych bezpośrednio z zarządzaniem jakością, ale również szerokiego spektrum kwestii dotyczących jakości firmy audytorskiej i usług świadczonych przez biegłych rewidentów.

Konferencję otworzyła Barbara Misterska-Dragan, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów. Podkreśliła bardzo wysoką frekwencję na DKA, świadczącą o tym, że temat konferencji jest ważny i aktualny. Prezes KRBR wyraziła przekonanie, że wiedza przekazana podczas DKA będzie mogła zostać przełożona na praktykę w dużych i małych firmach audytorskich. Jej zdaniem biegli rewidenci poradzą sobie z wyzwaniem, jakim jest wdrożenie nowych standardów zarządzania jakością. Przypomniała, że gdy na początku 2022 r. postanowiono, że właśnie nowe standardy zarządzania jakością będą tematem przewodnim XXIII DKA, zakładano, że konferencja będzie się odbywać już po zakończeniu procesu ustanawiania nowych standardów i będzie symbolicznym momentem zakończenia tego procesu. Wskutek zgłoszenia zastrzeżeń przez Radę Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego tak się nie stało. Jak zaznaczyła, samorząd z tymi zastrzeżeniami się nie zgodził, dlatego sprawa została skierowana do sądu. Prezes KRBR podkreśliła, że samorząd jest zawsze otwarty na konstruktywny dialog z nadzorcą, ale wszelkie próby pozbawiania samorządu decyzyjności np. w obszarze tworzenia standardów muszą i będą spotykać się ze zdecydowaną reakcją środowiska. Przypomniała, że niezależność – zarówno w relacji z klientami, jak i w relacji z nadzorem - jest fundamentem zawodu, który należy chronić.

W dalszej kolejności w części otwierającej XXIII DKA głos zabrali goście zaproszeni przez Polską Izbę Biegłych Rewidentów. Alan Johnson, prezes International Federation of Accountants (IFAC) przypomniał, że PIBR jest członkiem IFAC od ponad 20 lat, a od ponad 30 lat dba o rozwój gospodarczy Polski. Podkreślił, że jakość świadczonych przez biegłych rewidentów usług zależy od ich niezależności. Jak zaznaczył, potrzebne są solidne ramy regulacyjne, ale i odpowiedni kodeks etyczny oraz poddał pod rozwagę, czy powinien powstać kodeks etyczny dla wszystkich, którzy odpowiadają za corporate governance. Przypomniał, że biegli rewidenci odgrywają ogromną rolę w działaniach, dzięki którym realizowany jest interes publiczny. W jego opinii stopniowo sprawozdawczość niefinansowa będzie coraz bardziej powszechna, aż zajmie należne jej miejsce. W tym procesie firmy audytorskie będą musiały wziąć na siebie nie tylko rolę techniczną i wykonawczą, ale i doradczą.

Joanna Stachura, Dyrektor Departamentu Efektywności Wydatków Publicznych i Rachunkowości w Ministerstwie Finansów w swoim wystąpieniu wskazała, że resort finansów docenia działania w interesie publicznym, realizowane przez biegłych rewidentów oraz docenia działania podjęte przez PIBR, których celem było zaznajomienie biegłych z nowymi standardami i wspieranie ich w zakresie podnoszenia jakości usług. Jak podkreśliła, dla Ministerstwa Finansów niezwykle ważne jest ustanowienie przyjaznych i adekwatnych przepisów obejmujących biegłych rewidentów, bo mają one znaczenie dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Joanna Stachura powiedziała także, że resort podjął działania polegające na ułatwieniu dostępu do zawodu biegłego rewidenta i wyraziła nadzieję, że wspólnie z samorządem uda się wypracować rozwiązania zachęcające coraz więcej osób do wyboru zawodu biegłego.

Justyna Adamczyk, Zastępca Prezesa Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego, poinformowała, że standardy zarządzania jakością ostatecznie nie zostały przyjęte w wersji zaproponowanej przez KRBR, a Rada PANA zadecydowała o głosowaniu w kwestii przyjęcia standardów w wersji uwzględniającej zastrzeżenia Rady PANA. W związku z tym zaapelowała do PIBR o przygotowanie biegłych rewidentów do wdrożenia standardów z datą 1.01.2023. Odnosząc się do brzmienia standardów, Justyna Adamczyk podkreśliła, że stanowią one ewolucję, a nie rewolucję w podejściu do kwestii jakości. Jej zdaniem nowe standardy jeszcze mocniej wyjaśniają, jak firma audytorska służy interesowi publicznemu. Jak zaznaczyła, standardy powinny być dostosowane do polskich realiów, przepisów, ale i doświadczeń. Przypomniała także, że PANA wielokrotnie zwracała uwagę na potrzebę wsparcia szczególnie małych firm audytorskich, tak aby wszystkie firmy były gotowe na wdrożenie standardów. Jak wyjaśniła, PANA zależy na tym, aby wszystkie firmy audytorskie były konkurencyjne na rynku i świadczyły odpowiednie usługi. Zapowiedziała także kontrole tematyczne prowadzone przez PANA, których celem będzie sprawdzenie, jak firmy zaprojektowały swoje systemy kontroli jakości.

Jako ostatni w tej części DKA głos zabrał Jerzy Koniecki, Prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce. Jak podkreślił, kwestia jakości jest w centrum debaty zarówno u biegłych, jak i księgowych od 30 lat. Zaznaczył, że jakość wykonywania zawodu przekłada się na budowanie zaufania u klienta, do czego niezbędna jest odpowiednia praktyka, a nie tylko normy prawne. Jak podkreślił, wdrożenie nowych standardów jest dużym wyzwaniem, szczególnie z perspektywy małych i średnich firm audytorskich.

Po wystąpieniach otwierających XXII DKA rozpoczęła się część wypełniona panelami dyskusyjnymi i warsztatami. W panelu wprowadzającym zatytułowanym „Jakość w firmie audytorskiej od kontroli do zarządzania. Nowe standardy zarządzania jakością IAASB – praktyczne aspekty wdrożenia”, prowadzonym przez Monikę Kaczorek (Zastępczynię prezesa KRBR), udział wzięli Agnieszka Stachniak (Zastępca Dyrektora Departamentu Efektywności Wydatków Publicznych i Rachunkowości w Ministerstwie Finansów), prof. Józef Pfaff (Przewodniczący Komisji Egzaminacyjnej), Barbara Misterska-Dragan oraz Piotr Kamiński (Wiceprezydent Pracodawców RP). Paneliści rozmawiali o definicji jakości i tego, jak jakość przekłada się na zaufanie do biegłego rewidenta i jego opinii. Jak wyjaśnili, aby mówić o systemie zarządzania jakością, należy stworzyć odpowiednie procedury w firmie. Ważne jest także, aby system zarządzania jakością był przygotowywany pod potrzeby danej firmy – jej specyfiki, potrzeb i możliwości. W drugiej części panelu dyskusja skoncentrowała się na kwestii działań podejmowanych w celu pozyskania nowych członków zawodu. Rozważano, jak podnosić jakość, aby zawód biegłego rewidenta był coraz bardziej atrakcyjny, a jednocześnie zachował swoją elitarność i prestiż. Dużo uwagi poświęcono współpracy z uczelniami, na których spoczywa ciężar przygotowania odpowiednich adeptów zawodu. Uczestnicy panelu zaapelowali o większe zaangażowanie uczelni ekonomicznych, ale i firm audytorskich pełniących ważną funkcję podczas procesu aplikacji. Paneliści rozmawiali także o tym, jak można zdefiniować jakość audytu z punktu widzenia biznesu, tj. jak odbiorca sprawozdania finansowego postrzega jakość pracy wykonanej przez audytora. W tym aspekcie wymieniono elementy takie jak odpowiednie określenie istotności badania poprzez wskazanie prawdziwych obszarów ryzyka w badanej jednostce; należyte skompletowanie dokumentacji; odpowiednia komunikacja w ramach badania i w ramach relacji biegłego rewidenta z zarządem, radą nadzorczą, komitetem audytu i innymi odbiorcami; zespół z odpowiednimi kwalifikacjami i zasobami dobrany do przeprowadzenia badania; niezależność jako kluczowa cecha w kontekście budowania zaufania do opinii audytora.

Kolejny panel na temat „Jakość – spojrzenie międzynarodowe”, również prowadzony przez Monikę Kaczorek, dotykał także kwestii przygotowania odpowiednich kadr. Agnieszka Jarosz (Dyrektor Zarządzający ACCA Polska, Ukraina i Kraje Bałtyckie) oraz Jakub Bejnarowicz (Dyrektor Zarządzający na Europę AICPA/CIMA) zgodnie stwierdzili, że odpowiednie przygotowanie kadr kształtuje jakość świadczonych usług. Reprezentowane przez panelistów organizacje dążą do tego, aby duże firmy dzieliły się wiedzą z mniejszymi firmami. Jakub Bejnarowicz wskazał na inicjatywę Dynamic Audit Solution (DAS), której celem jest podniesienie wydajności i jakości audytów. W ramach tego rozwiązania – wraz z grupą firm audytorskich i partnerem technologicznym CaseWare International – AICPA i CPA.com zainwestowały w stworzenie zaawansowanego technologicznie narzędzia i innowacyjnej metodologii do wsparcia przeprowadzania procesu audytu. Aktualnie trwa faza pilotażowa, a zaoferowanie DAS rynkowi planowane jest na połowę 2023 r. Dyskusja dotyczyła również wyzwań i szans, jakie przed biegłymi rewidentami stawia raportowanie ESG. Zdaniem panelistów zajmowanie się kwestiami związanymi z raportowaniem niefinansowym może być atrakcyjne dla młodych osób i ułatwi pozyskanie adeptów zawodu, co leży w interesie innych członków profesji, ale i firm, uczelni czy organizacji zawodowych. Jak odnotowali uczestnicy dyskusji, w dobie raportowania ESG biegli rewidenci nie mogą być „ekspertami od wszystkiego”, mogą być natomiast menadżerami zmiany i menadżerami zespołów interdyscyplinarnych.

Kolejnym elementem XXIII był warsztaty, które wypełniły resztę pierwszego dnia konferencji oraz większą część drugiego dnia. Wzięli w nich udział uznani eksperci i praktycy – członkowie KRBR, biegli rewidenci, eksperci od tematyki IT czy finansów. Podczas warsztatów poruszone zostały kwestie takie jak identyfikacja i oszacowanie ryzyk, reakcja na zidentyfikowane ryzyko, oszustwo przy sporządzaniu sprawozdań finansowych, wykorzystanie narzędzi IT w procesie badania oraz Europejskie Standardy Raportowania Zrównoważonego Rozwoju.

W warsztacie „Cele jakości FA, identyfikacja i oszacowanie ryzyk. Nowe standardy zarządzania jakością IAASB. Praktyczne aspekty wdrożenia”, prowadzonym przez Jarosława Daca (Członek KRBR), udział wzięli Tomasz Kołakowski (Partner EY) oraz Ewa Jakubczyk-Cały (Partner Zarządzający PKF Consult). Jak we wstępie zaznaczył Jarosław Dac, Wdrożenie MSZJ 1 jest niewątpliwie wyzwaniem, które będzie różne w zależności od wielkości firmy audytorskiej. Jak podkreślił, kultura organizacyjna panująca w firmie jest bardzo ważna, a standard przykłada do niej dużą wagę. Ewa Jakubczyk-Cały opisała proces wdrożenia standardu w swojej firmie, wyjaśniła, że wyznaczyła osobę odpowiedzialną za wdrożenie i określiła, kto w firmie i za co odpowiada. Jej zdaniem Konieczne jest zbudowanie świadomości w całej firmie, że proces w którym uczestniczą pracownicy jest związany z jakością. Jarosław Dac podkreślił, że osoby wskazane do wdrożenia standardu w firmie muszą mieć odpowiednie cechy, aby się wywiązać z tego zadania. W jego opinii są to doświadczenie; wiedza (rozumiana jako znajomość standardu, ale i wiedza na temat organizacji), realny wpływ na działanie firmy, autorytet, wpływ na to, co się dzieje w firmie; wyraźnie określona odpowiedzialność; posiadanie odpowiedniego czasu na realizację zadania, zasobów i wsparcia. Natomiast Tomasz Kołakowski powiedział, że standard zarządzania jakością jest „obrazem firmy na pewien moment” – ciągle trzeba go aktualizować pod wpływem okoliczności. Ważna jest zatem skalowalność SZJ i dopasowanie do danej firmy audytorskiej oraz dobranie odpowiednich komponentów w stosunku do okoliczności. Standard daje pewien punkt wyjścia, ale firma w ramach procesu musi go do siebie dostosować. Jego zdaniem niektóre z celów SZJ mogą być nieaplikowalne do niektórych firm.

W rozłożonym na dwie części warsztacie „Reakcja na zidentyfikowane ryzyko: zaprojektowanie, wdrażanie, monitoring systemu zarządzania jakością. Nowe standardy zarządzania jakością IAASB – praktyczne aspekty wdrożenia” prowadzonym przez Grzegorza Skrzeszewskiego (ekspert PIBR), udział wzięli Krzysztof Stański (Head of Quality & Risk Management Mazars), Ewa Jakubczyk-Cały (Partner Zarządzający PKF Consult), Anna Leśniak (Dyrektor, Audit & Assurance Deloitte) i Barbara Misterska-Dragan (Prezes KRBR). Krzysztof Stański przedstawił schemat ustalania celów-ryzyk-reakcji i zaznaczył, że odpowiedzialności za kluczowe elementy SZJ musza być u osób decyzyjnych, odpowiednio umocowanych w strukturze firmy. Z tą opinią zgodziła się Anna Leśniak, która zwróciła uwagę na kwestię upewnienia się, czy personel wyznaczony za proces jest odpowiednio przygotowany, podkreśliła też wagę działań korygujących i monitorowania procesu. Natomiast Barbara Misterska-Dragan skoncentrowała się na podkreśleniu wagi komunikacji w ramach firmy poświęconej wdrożeniu standardu. Jej zdaniem w małej firmie komunikacja może być mniej formalna. Ważne jest jednak to, aby była dwustronna i aby spełniała swój cel. W jej opinii przepływ informacji dotyczącej standardów w ramach firmy audytorskiej musi być skuteczny, kompletny, wiarygodny i terminowy.

Wspólnego podsumowania warsztatów dokonali Jarosław Dac i Grzegorz Skrzeszewski. Jak powiedział Jarosław Dac, należy pamiętać o tym, że wymogi w standardach nie są kompletne i uniwersalne – należy zawsze uwzględnić specyfikę firmy i zleceń, którymi się zajmuje. Jego zdaniem standard zawiera w sobie elementy umożliwiające dostosowanie do potrzeb różnych firm. Natomiast Grzegorz Skrzeszewski podkreślił konieczność uzmysłowienia sobie, ze zarządzanie to system, który wymaga zmiany nastawienia i sposobu myślenia. Jak powiedział, należy mieć otwarty umysł, a aby lepiej zrozumieć cel, należy czasami się zatrzymać, spojrzeć wstecz, zastanowić. Zaznaczył także potrzebę monitorowania i korygowania procesu.

Warsztat „Oszustwo przy sporządzaniu sprawozdań finansowych – ryzyko dla biegłego rewidenta” prowadził Mirosław Szmigielski (Członek KRBR), a udział w nim wzięli Angelika Ciastek-Zyska (Dyrektor, PwC Polska), Krzysztof Burnos (biegły rewident) oraz Jan Letkiewicz (Zastępca Prezesa KRBR). Dyskusja rozpoczęła się od zdefiniowania pojęcia „oszustwa”. Angelika Ciastek-Zyska przywołała kilka najgłośniejszych przykładów korporacyjnych oszustw ostatnich lat oraz zarzutów formułowanych wobec audytorów w ich kontekście. Opowiedziała, jakie są najczęstsze rodzaje oszustw – jej zdaniem są to sprzeniewierzenie aktywów w postaci kradzieży majątku (fizycznie, np. z magazynu) lub fikcyjne faktury. Coraz częściej zdarzają się cyberprzestępstwa, za pomocą których wyprowadzany jest majątek ze spółki. Jan Letkiewicz zauważył, że w kontekście oszustwa mamy do czynienia z trójkątem okoliczności, w którym zawierają się zachęta, wiedza, jak dokonać oszustwa oraz umiejętność usprawiedliwienia czy zracjonalizowania swoich zachowań. Jak podkreślił, najwięcej możliwości dokonania oszustw ma kierownictwo jednostki. Krzysztof Burnos stwierdził, że należy sobie zadać pytanie, czy zidentyfikowane zniekształcenie jest oszustwem. Zauważył, że samo zniekształcenie w sprawozdaniu finansowym nie musi być oszustwem - musza jeszcze wystąpić inne czynniki, elementy potwierdzające, że zniekształcenie faktycznie mogło wynikać z celowej manipulacji. Jego zdaniem każdy przykład jest indywidualny i wymaga osobnej oceny audytora.

W dalszej części warsztatu skupiono się na dyskusji na temat tego, na kim spoczywa obowiązek wykrycia oszustw. Jak zauważył Mirosław Szmigielski, to zarząd jest odpowiedzialny za przygotowanie sprawozdania finansowego nie zawierającego oszustw i błędów. Natomiast Krzysztof Burnos dodał, że w proces zapobiegania i wykrywania oszustw zaangażowani są liczni „aktorzy” - sygnaliści, pracownicy, klienci, dostawcy. Wszyscy oni mogą uczestniczyć w procesie identyfikacji oszustw. W jego opinii jednak sam fakt, że jest wielu uczestników nie oznacza, że można „rozwadniać” odpowiedzialność biegłego rewidenta za identyfikacje oszustw w sprawozdaniu finansowym.

W ostatniej części warsztatu dyskusja dotyczyła kwestii tego, dlaczego dochodzi do oszustw. Jak zauważyła Angelika Ciastek-Zyska, świat się zmienia i oszuści również się zmieniają i dostosowują. Zmieniają się schemat ich działania, pojawiają się nowe pomysły i techniki na to, aby wyprowadzać majątek z firmy. Zdaniem Krzysztofa Burnosa wymogi dotyczące odpowiedzialności biegłego rewidenta. w standardach są dobrze opisane, problemem jest natomiast czynnik ludzki, bo dobrze napisane reguły wdraża człowiek. Jak zauważył Jan Letkiewicz, jeśli pojawia się okazja, to część ludzi ulegnie pokusie dokonania oszustwa i znajdą usprawiedliwianie dla swoich działań.

Kolejny warsztat – „IT w procesie badania w kontekście KSB 315 (z)” - prowadzony był przez Agnieszkę Gajewską, Prezes Zarządu Makte Kancelaria Audytorów i Doradców. Wyjaśniała ona, jak zmiany w standardach przekładają się na narzędzia IT używane podczas badania. W warsztacie była mowa o tym, w jakim stopniu systemy IT wpływają na sprawozdawczość finansową. Agnieszka Gajewska wskazywała, jakie są czynniki ryzyka w systemie IT. Jak wyjaśniła, można do nich zaliczyć złożoność, poziom integracji i automatyzacji systemów oraz ilość, rodzaj, zakres używanych aplikacji.

Ostatni warsztat podczas XXIII DKA zatytułowany „ESRS – Europejskie Standardy Raportowania Zrównoważonego Rozwoju i dyrektywa CSRD” był współprowadzony przez Monikę Kaczorek (Zastępca Prezesa KRBR) i Piotra Biernackiego (Wiceprezes Zarządu SEG). Jak zauważyła Monika Kaczorek, Komisja Europejska podkreśla, że jakość audytu dotyczącego. informacji niefinansowych ma być taka sama, jak audytu dotyczącego informacji finansowych. Natomiast Piotr Biernacki przypomniał, że raporty z zakresu zrównoważonego rozwoju mają być od początku scyfryzowane. Prowadzący warsztat podkreślili rosnący rynek na raportowanie ESG. Jak powiedzieli, aktualnie skala badania raportów niefinansowych w Polsce to kilkanaście raportów. Już za dwa lata to będzie 150 raportów spółek, a za trzy lata – 3,5 tysiąca. Oznacza to, że jest gigantyczna praca do wykonania po stronie spółek, które musza się nauczyć robić odpowiednie sprawozdania oraz gigantyczna praca dla biegłych rewidentów, którzy musza się nauczyć badać takie sprawozdania.

XXIII Doroczna Konferencja Audytingu zakończyła się panelem samorządowym na temat „Samorząd a zarządzanie jakością”, prowadzonym przez Barbarę Misterską-Dragan. Udział w dyskusji wzięli Kamil Jesionowski (Członek KRBR), Joanna Chwaścikowska-Karwacka (Członek KRBR), Ewa Sobińska (członek Regionalnej Rady Regionalnego Oddziału PIBR w Warszawie) oraz Justyna Torchała (Prezes Regionalnej Rady Regionalnego Oddziału PIBR w Toruniu). Na wstępie prezes Barbara Misterska-Dragan oraz Joanna Chwaścikowska-Karwacka przypomniały, jak wyglądało przygotowanie do wdrożenia standardów zarządzania jakością w 2021 i 2022 r. Jak przypomniano, w trakcie współpracy z PANA na tym etapie służącej informowaniu nadzorcy o procesie przygotowania standardów, samorząd wskazywał na ryzyka i postulował dłuższy termin na wdrożenie standardów. Natomiast Kamil Jesionowski opowiedział o tym, jak wyglądały prace związane z polonizacją standardów, których istotą było uwzględnienie ich lokalnego aspektu i dostosowanie do polskiej legislacji.

Jak podkreśliła Barbara Misterska-Dragan, członkowie KRBR czują się odpowiedzialni za wdrożenie nowych SZJ. Członkowie KRBR oraz pracownicy PIBR włożyli mnóstwo pracy w ich przygotowanie, tymczasem w momencie, kiedy odbywała się XXIII DKA, tj. tuż przed wyznaczonym terminem, nie wiadomo, jakie brzmienie SZJ zostanie przez Radę PANA przyjęte. W trakcie panelu podkreślono, że wdrożenie standardów wymaga czasu potrzebnego na przeszkolenie pracowników i przygotowanie procedur. Może to być problemem zwłaszcza dla małych i średnich firm.

W dalszej części panelu rozmowa dotyczyła innych zadań stojących przed samorządem. Jak przypomniała prezes KRBR, w 2023 r. odbędzie się kolejny Krajowy Zjazd Biegłych Rewidentów. W odpowiedzi na stojące przed samorządem wyzwania, podczas wrześniowego Nadzwyczajnego Zjazdu uchwalono szereg zmian, które czekają na zatwierdzenie przez Radę PANA. Jak zaznaczyła na koniec dyskusji prezes KRBR, rolą samorządu jest wspieranie swoich członków między innymi poprzez odpowiednie szkolenia i Krajowa Rada czuje za to odpowiedzialność. Barbara Misterska-Dragan podkreśliła jednak, że w kluczowej kwestii, tj. przyjęcia nowych standardów zarzadzania jakością, samorząd czeka na uchwałę Rady PANA.

XXIII edycję Dorocznej Konferencji Audytingu zakończyło wspólne wystąpienie Prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów Barbary Misterskiej-Dragan oraz Zastępca Prezesa Krajowej Rady Biegłych Rewidentów Moniki Kaczorek. Podziękowały one uczestnikom za poświęcony czas i wyraziły przekonanie, że wiedza przekazana podczas paneli i warsztatów znacząco ułatwi firmom audytorskim oraz biegłym rewidentom przygotowanie do wdrożenia nowych standardów zarządzania jakością.